Istnieją w prawie takie terminy, których znajomość jest kluczowa dla rozumienia swoich podstawowych praw i obowiązków. Jednym z nich jest „odpowiedzialność cywilna”, z którą zresztą spotykamy się nie tylko w fachowej literaturze prawniczej, lecz także w życiu codziennym. Odpowiedzialność to cnota każdego przyzwoitego człowieka i oznacza nic innego, jak ponoszenie konsekwencji swoich czynów; odpowiedzialność cywilna więc jest tym samym, lecz dotyczy konkretnej szkody i odpowiedzialności majątkowej związanej z tą szkodą. W poniższym tekście przybliżymy Państwu najważniejsze zagadnienia związane z tym terminem.
Szkoda, zdarzenie, ciąg przyczynowy
Aby zaistniała sytuacja prawna określana jako odpowiedzialność cywilna potrzebne są trzy elementy: szkoda, zdarzenie i ciąg przyczynowy.
Szkoda to uszczerbek w majątku podmiotu prawa, dotyczący zarówno strat rzeczywistych, jak i korzyści, których się spodziewał, a których nie otrzymał z powodu czyjegoś niewywiązania się z obowiązku. Szkodą nazwiemy zatem konkretne zniszczenie mienia (np. wybicie szyby kamieniem), jak i stratę potencjalnych korzyści (np. nieotrzymanie materiałów niezbędnych do pracy i związany z tym brak wynagrodzenia).
Od szkody należy odróżnić krzywdę, która nie posiada wymiernej wartości majątkowej, gdyż nie da się (lub jest to bardzo trudne) wycenić strat psychicznych, wynikających z bólu, stresu czy depresji. Krzywdą będzie zatem zarówno trauma po wypadku samochodowym, jak i poczucie dyskomfortu wynikające z pomówienia przez inną osobę. Rekompensata za wyrządzoną krzywdę nazywa się zadośćuczynieniem.
Zdarzenie to niewykonanie lub złe wykonanie zobowiązania, oraz każde inne działanie, które doprowadziło do szkody. Jeżeli więc szkodą jest wybita szyba w aucie, to zdarzeniem będzie np. kopnięcie piłki przez dziecko. Rzecz jasna nie każde kopnięcie piłki jest zdarzeniem – tak samo jak nie każde niewywiązanie się z obowiązków, czy wywiązanie się z nich w sposób nieprawidłowy. Aby zaistniało zdarzenie, musi zaistnieć szkoda. Tę zależność nazywa się ciągiem przyczynowym.
Rodzaje odpowiedzialności cywilnej
Znając już definicję i niezbędne warunki potrzebne do zaistnienia odpowiedzialności cywilnej, należy przyjrzeć się bliżej konkretnym jej modelom. Polskie prawo wyróżnia trzy rodzaje odpowiedzialności cywilnej.
Odpowiedzialność kontraktowa
To odpowiedzialność wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania istniejącego między stronami. Podstawą do zaistnienia odpowiedzialności kontraktowej jest ważna i istniejąca umowa cywilno-prawna, której zasady zostały złamane przez dłużnika.
W przypadku odpowiedzialności kontraktowej ciężar udowodnienia winy nie spoczywa na wierzycielu, gdyż zachodzi tu domniemanie prawne, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika jest następstwem okoliczności, za które to dłużnik ponosi odpowiedzialność. Oznacza to, że np. to nie właściciel mieszkania musi udowodnić złe wywiązanie się z obowiązków ekipy remontowej, tylko ekipa remontowa musi wykazać, że dochowała należytej staranności, a ewentualne szkody powstały w sposób niezależny od nich.
Odpowiedzialność deliktowa
Jak sama nazwa wskazuje, dotyczy odpowiedzialności za popełniony delikt, czyli czyn niedozwolony. Może to być zarówno bezprawne działanie, jak i zaniechanie działania, którego skutkiem jest wyrządzenie szkody. Najczęściej spotykanym przypadkiem odpowiedzialności deliktowej jest odpowiedzialność na zasadzie winy, która może dotyczyć zarówno własnych, jak i cudzych czynów (np. odpowiedzialność rodziców, którzy nie dopełnili obowiązku nadzoru nad dzieckiem). Prawodawca wyróżnia także odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, czyli ponoszenie odpowiedzialności za sam skutek, niezależnie od winy. Może to dotyczyć szkód wywołanych np. przez podwładnego, rzeczy martwe, czy siły przyrody. Odpowiedzialnością za takie zdarzenia obarczone zostaną kolejno: zwierzchnik podwładnego, osoba zajmująca pomieszczenie oraz właściciel przedsiębiorstwa, które napędzane jest siłami przyrody.
Osobą odpowiedzialną za udowodnienie winy jest natomiast poszkodowany, gdyż nie zachodzi tutaj domniemanie winy dłużnika, tak, jak miało to miejsce w odpowiedzialności kontraktowej. Jeżeli została komuś wybita szyba w aucie, to właściciel auta musi udowodnić czyjąś winę, a nie potencjalny sprawca swoją niewinność.
Bądź odpowiedzialny!
Znajomość podstawowych zagadnień z zakresu odpowiedzialności cywilnej pozwala na lepsze zrozumienie skomplikowanych terminów prawniczych, a także zwiększa prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziała niechcianym zdarzeniom i skutkom prawnym. Odpowiedzialność cywilna nie jest niezrozumiałym i skomplikowanym terminem, z którym do czynienia mają tylko adwokaci i sędziowie – stykamy się z nią na co dzień i dlatego warto zaznajomić się z jej składowymi. Mając tę wiedzę, można dużo racjonalniej wybrać odpowiednie ubezpieczenie, lecz przede wszystkim powinniśmy starać się być odpowiedzialnymi ludźmi na co dzień, by unikać sytuacji, w których moglibyśmy zostać pociągnięci do odpowiedzialności cywilnej.
Tekst: Łukasz Buczkowski
Koniecznie zapisz się do naszego newslettera.
Wyślemy Ci wiadomość tylko wtedy, gdy na rynku pojawi się PRAWDZIWA OKAZJA. Dzięki niej zaoszczędzisz bądź powiększysz swoje oszczędności. Warto!
